Một thế kỉ kiến tạo Mỹ thuật hiện đại và phụng sự đất nước - Tư liệu và bình luận

Chúng ta đều hiểu rằng một nền mỹ thuật không tự nhiên mà có, nó được kiến tạo bởi con người trong những bối cảnh lịch sử và văn hóa đặc thù.
Lý thuyết kiến tạo (Constructivism) được hình thành vào đầu thế kỷ 20 từ các nghiên cứu của hai nhà khoa học Jean Piaget (Thụy Sỹ) và Jerome Bruner (Hoa Kỳ). Họ quan tâm đến quá trình tâm lý phát sinh nhận thức, kiến tạo tri thức của mỗi con người hay cộng đồng, trong đó nhấn mạnh quá trình kiến tạo nội sinh dẫn đến sáng tạo theo một cách riêng. Từ Lý thuyết kiến tạo nảy sinh những nhánh khác nhau, trong đó có Lý thuyết kiến tạo xã hội và Kiến tạo văn hóa [7]. Theo đó, kiến tạo mang nghĩa như là quá trình học tập, sáng tạo, đồng hóa, điều chỉnh nhờ vào các yếu tố khách quan và chủ quan để tạo nên một tri thức, một văn hóa. Ở các từ điển ngôn ngữ, kiến tạo được giải nghĩa là quá trình kiến thiết, tạo dựng nên một cái gì đó lớn lao, bao trùm một lĩnh vực hoạt động hay toàn bộ các hoạt động của một cộng đồng, quốc gia, dân tộc.
Nghệ thuật được tạo ra bởi quá trình sáng tạo của con người, được nảy sinh và bồi đắp liên tục theo thời gian. Mỗi nền nghệ thuật đều được hình thành, phát triển bởi tập thể trong bối cảnh và và diễn trình nhất định, đó là quá trình kiến tạo nghệ thuật [5]. Quá trình ấy là sự vận động liên tục trong những tiếp xúc, tiếp biến văn hóa. Kiến tạo nghệ thuật nằm trong quá trình kiến tạo văn hóa với các thành phần chính gồm: chủ thể kiến tạo, môi trường kiến tạo, cơ chế kiến tạo. Như vậy, một nền nghệ thuật là “sản phẩm” của quá trình kiến tạo bởi tập thể cùng chia sẻ những giá trị thẩm mỹ và cách làm, có thể phân biệt rõ với cộng đồng khác, được tiếp biến, di truyền, tiến hóa hoặc có thể lụi tàn. Nó luôn vận động, thích ứng với những thay đổi thời cuộc, thay thế cái cũ bằng cái mới để kiến tạo chính mình, để tái sinh ở một bình diện mới. Quá trình kiến tạo nghệ thuật đó được vận hành bởi sự tổng hòa những sáng tạo cá nhân, di sản truyền thống, không khí tinh thần thời đại ở quy mô rộng lớn và duy trì được đủ dài để khẳng định dấu ấn phong cách riêng, quan niệm thẩm mỹ riêng.
Nền Mỹ thuật Việt Nam được kiến tạo qua hàng ngàn năm lịch sử dựng nước, giữ nước cho đến hôm nay. Trong đó, nền Mỹ thuật hiện đại được ghi dấu vào đầu thế kỷ 20 và trở nên rõ nét, mạnh mẽ từ khi có Trường Mỹ thuật Đông Dương, nay là Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam. “Việc giảng dạy ở Trường Mỹ thuật Đông Dương dưới sự chỉ đạo của Victor Tardieu (1925-1937) và Evariste Jonchère (1938-1945), không còn nghi ngờ gì nữa, đã cho ra đời Nghệ thuật hiện đại Việt Nam” [1, tr. 37]. Nền nghệ thuật đó được kiến tạo bởi một tập thể lớn, trên bình diện quốc gia, dân tộc và có đầy đủ những đặc sắc riêng để phân biệt rõ với những nền mỹ thuật có chung bối cảnh trong khu vực và thế giới. Cho dù trải qua những khúc quanh khác nhau, nền mỹ thuật ấy vẫn thấm đẫm tinh thần lạc quan, dung dị được di truyền từ quá khứ, sinh khí thời đại, nhịp đập của mỗi con tim nghệ sĩ. Điều đặc biệt, những sự biến chuyển của mỹ thuật Việt Nam hiện đại luôn được xuất phát từ mô hình đào tạo của Trường Mỹ thuật Đông Dương - Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam với phương châm xuyên suốt: dung hòa những giá trị truyền thống dân tộc với tiếp thu, sáng tạo cái mới trong phản ánh tinh thần thời đại, hướng tới hội nhập với bên ngoài bằng những giá trị riêng.
Kể từ ngày khai giảng đầu tiên, 15/11/1925, tới hôm nay là một thế kỷ phát triển của nhà trường gắn với quá trình định hình nền mỹ thuật và thực hiện những nhiệm vụ bảo vệ và phát triển đất nước ở các giai đoạn lịch sử của nước Việt Nam hiện đại. “Khai giảng một khóa học là công việc bình thường của các trường học, nhưng đối với Mỹ thuật hiện đại Việt Nam, đây là điểm mốc lịch sử quan trọng. Nói đến lịch sử mỹ thuật hiện đại Việt Nam không thể không nhắc đến vai trò của Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội, cái nôi đào tạo nhiều thế hệ họa sĩ, nhà điêu khắc, nhà kiến trúc, nhà nghiên cứu, phê bình mỹ thuật tài năng cho đất nước” [9, tr. 5]. Lịch sử 100 năm của nhà trường cho thấy, đây không chỉ là trung tâm đào tạo mỹ thuật hàng đầu ở trong nước và khu vực, nó còn có vai trò đóng góp chính vào quá trình kiến tạo nền mỹ thuật hiện đại của Việt Nam. Lịch sử ấy được chia thành 2 thời kỳ quan trọng: 1925 - 1945 và từ 1945 trở về sau với nhiều giai đoạn nhỏ. Mỗi giai đoạn đều rất rõ nét và gắn liền với bối cảnh lịch sử xã hội, tư tưởng chủ đạo trong đất nước. Thời kỳ 1925 - 1945 là những bước đi đầu để tạo dựng nền móng cho sự hình thành một cách bài bản, đúng đắn của một nền mỹ thuật mới chưa từng có thông qua chủ trương dung hợp cảm thức và tư tưởng thẩm mỹ Á đông với khoa học tạo hình châu Âu, và sau đó phong cách Đông Dương của mỹ thuật hiện đại Việt Nam được ghi nhận rộng rãi trên trường quốc tế. Đây cũng là giai đoạn mà xã hội Việt Nam có nhiều thay đổi mang tính bước ngoặt theo hướng hiện đại hóa, hội nhập, nhất là về tư tưởng, văn hóa và nghệ thuật. Trong đó mỹ thuật và các sinh viên, họa sĩ trưởng thành từ Trường Mỹ thuật Đông Dương có những đóng góp cụ thể và quan trọng cho công cuộc cải cách xã hội ấy.
Tiếp đó, “từ Cách mạng tháng Tám năm 1945, sự nghiệp đào tạo của Nhà trường không ngừng lớn mạnh cùng với sự nghiệp cách mạng của dân tộc” [9, tr.7]; và “nói đến lịch sử mỹ thuật cận hiện đại Việt Nam không thể không nói tới vai trò của Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội - cái nôi đào tạo các thế hệ họa sĩ, nhà điêu khắc - các tác giả, tác phẩm làm nên lịch sử mỹ thuật hiện đại và là những người giảng viên mỹ thuật đầu tiên của Việt Nam” [9, tr.9]. Ngay sau khi Trường Mỹ thuật được mở lại tại chiến khu Việt Bắc với khóa học được đặt tên hết sức đặc biệt “Khóa Kháng chiến”, trong lễ khai giảng ngày 1/9/1950 thầy Hiệu trưởng Tô Ngọc Vân đã khẳng định: “... Bằng cách đem hội họa phụng sự nhân dân, làm đẹp cuộc đời của nhân dân, hướng dẫn để nâng cao trình độ thưởng thức hội họa của nhân dân. Đứng trên lập trường ấy, chúng ta ghi câu khẩu hiệu: Hội họa là một công tác. Người vẽ là một cán bộ. Ở đây, chúng ta đồng tình với những bậc tiền bối danh sư của hội họa cổ điển, đem nghệ thuật mà phục vụ một đạo. Nhưng, cái đạo của chúng ta là đạo làm người của nhân dân” [12]. Theo đường lối Dân tộc - Khoa học - Đại chúng, nhà trường áp dụng phương pháp học tập kết hợp với công tác, học trong công tác, lấy nhân dân lao động làm đối tượng phục vụ. Trong ba năm học, các sinh viên đã tổ chức được 6 cuộc triển lãm chính. Những cuộc triển lãm này không phải ở trong các bảo tàng, gallery, khách sạn, mà nó đến trực tiếp tới người dân trong các hoạt động chính sách, những cuộc vận động lớn của Đảng và chính phủ... Năm 1951, tại Chiêm Hóa, trong khuôn khổ Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc, Tô Ngọc Vân nhận xét về các tác phẩm của sinh viên khóa Kháng chiến rằng: “ý thức phục vụ thật rắn rỏi, cái tình phụng sự thật đằm thắm” [12].
Ở cả hai thời kỳ lớn này, các chương trình học của nhà trường luôn được cải thiện, thay đổi linh hoạt để thích ứng, đáp ứng trực tiếp nhu cầu xã hội và các nhiệm vụ cấp thiết của đời sống trong từng giai đoạn nhỏ. Đó là những căn cứ để khẳng định sự gắn bó và vai trò của Trường Mỹ thuật Đông Dương - Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam trong tiến trình kiến tạo nền mỹ thuật hiện đại và phụng sự đất nước trải dài suốt hành trình kiến thiết, bảo vệ và phát triển một Việt Nam giàu mạnh.
1. Lịch sử nhà trường qua các mốc thời gian và tên gọi
Giai đoạn 20 năm đầu của nhà trường (Trường Mỹ thuật Đông Dương - EBAI) gặp rất nhiều khó khăn trong duy trì hoạt động và phát triển, nhưng đó cũng là chặng đường quan trọng đầu tiên để nền mỹ thuật hiện đại Việt Nam được kiến tạo. Với sứ mệnh đề ra và chủ trương đào tạo theo mô hình trường Mỹ thuật Paris, vị hiệu trưởng đầu tiên và các thế hệ sinh viên đã mong muốn tạo nên một diện mạo mới của mỹ thuật Đông Dương, chủ yếu là Việt Nam, dựa trên tư tưởng giáo dục khai phóng và quan điểm khoa học về tiếp biến văn hóa… Ngay trong giai đoạn này, các bài học và tác phẩm của sinh viên trường EBAI với cái nhìn thẩm mỹ riêng biệt đã hình thành nên phong cách nghệ thuật Đông Dương một cách rõ nét. Sinh viên của EBAI đã định hình một nghệ thuật mới mang bản sắc độc đáo, đầy đủ tính phổ quát và tính dân tộc để có thể nhận diện trong bối cảnh mỹ thuật các quốc gia Đông Nam Á, Nam Á cùng chung số phận chuyển đổi từ mô hình dân gian truyền thống sang Âu hóa dưới sự chi phối, dẫn dắt bởi các chính quyền thực dân, thuộc địa. Cái đẹp giản dị, giàu tính trang trí, ước lệ ở các sáng tác của sinh viên, họa sĩ tốt nghiệp trường này những năm 1925-1935 chuyển dần sang hiện thực khái quát tiếp sau đó cùng các phẩm chất khoa học tạo hình châu Âu đã trở thành những yếu tố định danh cho mỹ thuật Việt Nam hiện đại trước năm 1945.
Trải qua 20 năm với 3 tên gọi được thay đổi bởi các Nghị định của Toàn quyền Pháp tại Đông Dương. Từ 27/10/1924: Trường Mỹ thuật Đông Dương. Từ 25/4/1938, Trường Cao đẳng Mỹ thuật và Mỹ thuật ứng dụng Đông Dương, thường được gọi tắt là Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương). Đến 22/10/1942 trường tách làm đôi, gồm Cao đẳng Mỹ thuật (Hội họa, Sơn mài, Điêu khắc, Kiến trúc) và Trường Mỹ thuật ứng dụng (Gốm, Đồ gỗ, Điêu khắc ứng dụng và đúc đồng, Thảm, Đan lát). Từ lúc này danh xưng Đông Dương không còn trong tên trường. Tháng 12/1943 lực lượng đồng minh thuộc quân đội Mỹ ném bom Hà Nội, trường tạm dừng hoạt động và chia làm các nhóm tỏa đi 3 địa phương: Sơn Tây, Hà Nam, Đà Lạt để tiếp tục đào tạo. Năm 1943, trường Cao đẳng Mỹ thuật có 125 sinh viên, Trường Mỹ thuật ứng dụng gồm có 37 sinh viên. Toàn quyền từng đưa ra một số kế hoạch hết sức to lớn: xây dựng những khu nhà hiện đại nhất, phù hợp với hoạt động của 2 ngôi trường này. Tuy nhiên, kể từ ngày 10/3/1945 nhà trường buộc phải dừng hoạt động do Chính quyền thực dân Pháp không còn tồn tại sau cuộc đảo chính của Nhật [4].
Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, ngày 2 tháng 9 Việt Nam trở thành nước độc lập. Ngày 08/10/1945, dưới một chính thể mới của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Bộ trưởng Quốc gia Giáo dục Vũ Đình Hòe đã ký Nghị định cho phép khai giảng trở lại Trường Cao đẳng Mỹ thuật) và bổ nhiệm họa sĩ Tô Ngọc Vân (vốn đang là giáo sư của trường trước tháng 8/1945) làm hiệu trưởng. Văn bản này khẳng định sự tiếp tục hoạt động của nhà trường sau khoảng 7 tháng bị gián đoạn do quá trình thay đổi chính thể từ nhà nước thuộc địa sang nhà nước độc lập của Việt Nam. Điều đó cũng cho thấy sự quan tâm đặc biệt của chính quyền nhân dân tới mỹ thuật và vai trò của đào tạo mỹ thuật trong hệ thống giáo dục và các thiết chế văn hóa, nghệ thuật của đất nước. Nhà trường tiếp tục tuyển sinh vào năm 1945 và năm 1946, nhưng đều phải dừng đào tạo vì diễn ra cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Pháp từ cuối năm 1946. Suốt từ lúc này đến năm 1950 trường không thể hoạt động vì những khó khăn của cuộc kháng chiến mà toàn dân tộc phải đứng lên để giành lại đất nước, cho dù ngày 14/9/1948 Nghị định số 489, Chính phủ đã cử họa sĩ Tô Ngọc Vân tổ chức lại Trường Cao đẳng Mỹ thuật tại Chiến khu Việt Bắc [12] (bởi theo văn bản năm 1945, ông vẫn đương chức Hiệu trưởng). Ngày 28/12/1950 Bộ trưởng Nguyễn Văn Huyên ký Nghị định số 605-ND đổi Trường Cao đẳng Mỹ thuật thành Trường Mỹ thuật trung cấp, không có phân chia ngành học, môn học cụ thể. Ngày 20/8/1957 Phó thủ tướng Phan Kế Toại ký Nghị định chuyển trường thành Trường Cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam đặt trực thuộc Bộ Văn hóa. Lúc này trường có hai ngành học là Hội họa và Điêu khắc với chương trình học 4 năm.
Đến 9/1981 trường được đổi tên thành Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội. Từ năm 2008 có tên gọi mới là Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam với nhiệm vụ trọng tâm trong dẫn dắt đào tạo và sáng tác mỹ thuật theo định hướng hội nhập quốc tế, phát huy và quảng bá các giá trị văn hóa nghệ thuật Việt Nam ra thế giới.   
2. Quan điểm, các hệ, ngành đào tạo của nhà trường với quá trình kiến tạo mỹ thuật hiện đại và phụng sự đất nước
Sự thật lịch sử đã cho thấy, quan điểm, các hệ, các ngành và chương trình đào tạo của nhà trường thông qua các hoạt động đào tạo, nghiên cứu, sáng tác đã tác động rõ nét đến phong cách tạo hình và trào lưu sáng tác, góp phần định hình, kiến tạo nền mỹ thuật hiện đại Việt Nam. Sự tác động đó không chỉ về quy mô nhân lực mà còn đến chất lượng và rộng hơn là khuynh hướng, trào lưu sáng tác mỹ thuật chủ đạo ở Việt Nam trong một thế kỷ qua. Tham gia vào quá trình kiến tạo nền mỹ thuật hiện đại cũng chính là phụng sự công cuộc phát triển văn hóa của đất nước. Cùng với đó là những nhiệm vụ, hoạt động cống hiến cụ thể, trực tiếp của các thế hệ thầy và trò nhà trường góp phần vào sự nghiệp chung của dân tộc trong bảo vệ Tổ quốc, gìn giữ hòa bình và phát triển đất nước.
Ngay từ quá trình thành lập và suốt những năm tồn tại của giai đoạn Đông Dương, quan điểm đào tạo của nhà trường dưới sự dẫn dắt của vị hiệu trưởng đầu tiên Victor Tardieu đã mang đậm tinh thần nhân văn với mục tiêu kế thừa, phát huy các giá trị văn hóa, mỹ thuật An Nam trong học tập các tiêu chuẩn thẩm mỹ chung của nhân loại, khoa học tạo hình Châu Âu cùng triết lý khai phóng. Triết lý này không được tuyên bố một cách cụ thể, nhưng nó thể hiện khá rõ thông qua các quan điểm của người sáng lập và đội ngũ liên quan chính sách văn hóa nghệ thuật trong chính quyền thuộc địa. Sau 2 năm khai giảng, năm 1927, sinh viên Tô Ngọc Vân đã thay mặt sinh viên trường phát biểu và đã được đăng trên báo chí đương thời: “Thay vì bóp nghẹt sự tự do diễn giải của chúng em, các thầy đã để chúng em tự mình sáng tạo. Các thầy thận trọng trong lời nói, chỉ đưa ra những nguyên tắc chung, chấp nhận cách chúng em thể hiện bản thân mà không áp đặt điều gì” [1, tr. 45]. Hoạt động của trường và nội dung chương trình giảng dạy được mô phỏng theo Trường Mỹ thuật Paris, đồng thời có những tích hợp với đào tạo chuyên sâu về nghệ thuật truyền thống An Nam [1, tr. 39]. Những người tham gia vào quá trình thành lập nhà trường đều nhất trí rằng: giáo dục, nuôi dưỡng thị hiếu, làm cho người An Nam hiểu được lợi ích khi không từ bỏ nghệ thuật truyền thống trong mong muốn tạo ra những điều mới mẻ; cung cấp cho họ quy trình cao cấp của kỹ thuật Châu Âu nhưng cần đảm bảo rằng những đặc trưng thiết yếu của mỹ thuật An Nam sẽ được cộng hưởng và bảo tồn, phát huy bởi sinh viên… định hướng cho họ về những quy luật chung của thẩm mỹ, khuyến khích họ tìm cảm hứng trực tiếp từ thiên nhiên một cách đơn giản và chân thành [1, tr. 35-37]. Chương trình học được đề ra cụ thể với các tiêu chí, tiêu chuẩn rõ ràng và vẫn còn nguyên giá trị, thậm chí mang đầy đủ tính hiện đại của của giáo dục đại học ngày nay [8].  Đến nay, chúng ta đều không thể phủ nhận sự thật là “Trên nền tảng nghệ thuật truyền thống rộng lớn phương Đông và văn hóa tạo hình của dân tộc, một trường đào tạo nghệ thuật cấp đại học ra đời, tạo cơ sở khoa học để thức dậy và làm đẹp thêm nghệ thuật dân tộc; bắc cầu nối giữa nghệ thuật truyền thống và nghệ thuật của nhân loại” [10, tr.5]. Theo phương châm phục hưng mỹ thuật An Nam với diện mạo mới qua kế thừa, phát triển tinh thần thẩm mỹ Á Đông, nhà trường đã khích lệ người học phát triển sáng tạo cá nhân tiềm ẩn qua các chất liệu truyền thống và kỹ thuật tạo hình hiện đại, khoa học. Bên cạnh các chất liệu, hình thức tạo hình phương Tây, tranh lụa, tranh sơn mài và khắc gỗ được chú ý đầu tư phát triển. Đặc biệt những bài học trực họa, ký họa ngoài thiên nhiên không chỉ tạo nên sự khác biệt của nhà trường vào thời gian đó, mà còn trở thành đường lối “học từ thiên nhiên” được áp dụng trong đào tạo mỹ thuật những năm sau này ở Việt Nam. Chính vì một chương trình cởi mở, mang tính nền tảng, nên ngoài những công việc liên quan sáng tác tranh, tượng, các họa sĩ, kiến trúc sư, nhà điêu khắc tốt nghiệp Trường Mỹ thuật Đông Dương còn là những nhà cải cách xã hội, tham gia hiện đại hóa trang phục, nhà cửa ở nông thôn, kiến trúc đô thị, trang trí và minh họa sách, báo, vẽ tranh áp phích quảng cáo, tem bưu chính, tạo mẫu và sản xuất đồ nội thất… Tất cả những tác phẩm, sản phẩm mà họ sáng tạo đều mang đậm dấu ấn riêng làm nên phong cách Đông Dương nổi tiếng toàn cầu. Qua đó định hình diện mạo mỹ thuật Việt Nam hiện đại trên trường quốc tế, đặc biệt là ở Hội họa và Kiến trúc. Giai đoạn này của trường tuy không dài nhưng đã tạo dựng được nền móng vững chắc mang đậm bản sắc Việt của mỹ thuật hiện đại, không chỉ làm nên giá trị cho riêng nó mà còn là bệ phóng cho những giai đoạn tiếp sau với những thay đổi lớn về quan niệm nghệ thuật. 

 Kể từ trong lòng cuộc Cách mạng Tháng tám cho đến khi khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, các họa sĩ tốt nghiệp Trường Mỹ thuật Đông Dương đã tích cực hưởng ứng, tham gia vào các hoạt động giành chính quyền, ủng hộ chính quyền mới bằng phương tiện mỹ thuật. Để rồi sau khi khai giảng trở lại và tiếp theo là kháng chiến chống Pháp, họ trở thành những cánh chim đầu đàn trong sáng tác, đào tạo mỹ thuật phục vụ cách mạnh và nhân dân, trực tiếp chiến đấu cho nền độc lập và hòa bình của dân tộc. Họ đã dâng hiến tất cả cho hoạt động mỹ thuật phục vụ cuộc kháng chiến chống Pháp với rất nhiều sáng tác và ghi chép phong phú về các hoạt động của hầu hết các thành phần xã hội tham gia đời sống chiến sự đầy gian khó nhưng hào hùng của đất nước qua những hình thức: tranh cổ động, tuyên truyền, trực họa, ký họa... Chính trong thời gian khó khăn về mọi mặt này, từ sự thiếu thốn về điều kiện thể hiện các tác phẩm hội họa, điêu khắc, các hình thức đồ họa như tranh in (khắc gỗ, in đá), tranh cổ động, tranh tuyên truyền được phát triển mạnh. Do đó, họ trở thành những người đã đưa các hình thức đồ họa lên tầm cao mới cả ở phương diện nghệ thuật và phương tiện chính trị, tạo nền tảng thực tiễn cho sự ghi nhận đồ họa như một nghệ thuật lớn và được chú ý phát triển trong giai đoạn tiếp theo. 

Với tình hình đất nước giai đoạn kháng chiến chống Pháp và sau ngày hòa bình lặp lại ở miền Bắc, từ năm 1950 đến 1957 Trường Mỹ thuật trung cấp phải thực hiện đào tạo trong bối cảnh vô cùng khó khăn nhưng đã tạo nên tiếng vang lớn với 2 khóa nổi tiếng: “khóa Kháng chiến” và “khóa Tô Ngọc Vân”. Khóa Kháng chiến, còn được gọi là “Trường Mỹ thuật Kháng chiến” do Tô Ngọc Vân làm Hiệu trưởng, diễn ra trong hoàn cảnh vô cùng đặc biệt, không có trường hợp thứ hai trong lịch sử đào tạo mỹ thuật thế giới.  Với việc phải di chuyển liên tục do chiến tranh và cũng để phục vụ các nhiệm vụ mà cuộc chiến đòi hỏi, trường chỉ có thể đào tạo tại chỗ, ở các cánh rừng nơi chiến khu, với các môn học chính yếu để thực hành vẽ tranh, không dạy các môn lý thuyết hay theo một chương trình cụ thể. Tất cả nhằm chủ yếu đến phục vụ công tác tuyên truyền, cổ động. Với phương châm “học trong cuộc sống” của nhà trường, chúng ta có thể thấy quan điểm “học từ thực tiễn” từ thời Mỹ thuật Đông Dương được tiếp nối, chuyển hóa tính chất để phục vụ thực tiễn kháng chiến chống ngoại xâm của toàn dân tộc. Phương pháp dạy và học mang tính chắt lọc, chia sẻ kinh nghiệm và kiến thức thực tế giữa thầy và trò trong không khí cùng ăn, cùng ở, cùng phục vụ chiến sỹ, nhân dân và kháng chiến. Lịch sử nhà trường cho thấy khóa Kháng chiến với cách đào tạo tập trung vào thực hành trong điều kiện chiến tranh đã tôi rèn bản lĩnh, tinh thần cách mạng và tay nghề vững vàng cho các sinh viên. Trách nhiệm của một công dân đã được đặt lên trước nhất trong hoàn cảnh xã hội đương thời, để về sau, trong bất cứ lĩnh vực mỹ thuật nào cũng có người của khóa Kháng chiến đi đầu. Sau khóa học, họ đều trở thành những họa sĩ nòng cốt trong xây dựng nền mỹ thuật cách mạng của Việt Nam mang bản sắc riêng, vừa mạnh mẽ, vừa lãng mạn, ở đó truyền thống thẩm mỹ dân tộc hòa quyện đẹp đẽ với cách biểu đạt mang tinh thần hiện thực xã hội chủ nghĩa. Đặc biệt, cũng từ khóa học này, giá trị của hiện thực từ các bức vẽ trực họa, ký họa được tôn vinh về cả mặt nghệ thuật và lịch sử, trở thành học phần quan trọng trong nhà trường suốt từ khóa Tô Ngọc Vân cho đến tận hôm nay.
Do đặc điểm lịch sử, yêu cầu của xã hội, nhà trường đã đặt ra quan điểm, mục tiêu, phương thức đào tạo thích hợp với mỗi giai đoạn. Từ 1955 - 1975 nhà trường đã vận dụng nhiều hình thức đào tạo khác nhau để cùng một lúc có thể đáp ứng được nhiều yêu cầu khác nhau về nhân lực hoạt động mỹ thuật. Các lớp ngắn hạn, các khóa học hệ sơ cấp, trung cấp, tại chức lần lượt  được triển khai.